Friday, November 29, 2019







ۏيدياو ڤلستارين جاوي د إندونيسيا دسدياكن اونتوق اندا

سيلا بريكن كومين مڠناءي ۏيدياو يڠ كامي سدياكن


توليسن جاوي ماسيه دكنلي هيڠڬ ك اخير اين دان چابرن ڤرلو دهادڤي اونتوق ممرتبتكن توليسن جاوي يڠ مروڤاكن واريثن بڠسا.


ڤڠنلن

توليسن جاوي تله لاما وجود دالم تمدون ملايو ايايت سكيتر ابد ک ١٠ مسيحي اتاو ٣ هجرة سهيڠڬ كيني دان اي برأصل درڤد توليسن عرب. توليسن جاوي جوݢ دكاتاكن ساتو سني ڤنوليسن يڠ تله وجود برابد-ابد لاماڽ د نوسنتارا. كمونچولنڽ بركايت سچارا لڠسوڠ دڠن كداتاڠن اڬام اسلام ک نوسنتارا. توليسن جاوي برأصل دري توليسن عرب دان مروڤاكن حروف-حروف عرب يڠ دماسوقكن ک دالم سيستم ڤنوليسن بهاس ملايو. توليسن جاوي اداله توليسن راسمي باڬي نڬارا بروني دان دڬوناكن ملواس د مليسيا دان إندونيسيا.ولايه إندونيسيا منجادي تمڤت ڤركمبڠن اسلام يڠ ساڠت ملواس د اسيا تڠڬارا. ايندوسديا اداله ساتو كراجأن بسر يڠ ڤرنه اد د نوسنتارا براول دري سريۏيجاي دان ماجڤاهيت كمودين بروبه منجادي كسولتانن ملايو يڠ لواس سهيڠݢ ک تانه ملايو. باڬي ڤنداڠن اورڠ عرب، سموا سوكو بڠسا نوسنتارا برأصل درڤد جاواه دان ڤڠهونيڽ دڤڠڬيل سباڬاي جاوي. نام جاوي ايت برأصل درڤد ڤركاتان بهاس عرب ايايت جاواه. نامون اڤابيلا دجاديكن سباڬاي كات ادجيكتيف جاواه ايت منجادي جاوي. اوليه ايت ڤركاتان جاواه اتاو جاوي بوكن سهاج مروجوق كڤد سموا بڠسا دان قوم يڠ اد د اسيا تڠڬارا ماله اي جوڬ دڬوناكن كڤد اورڠ جاوا جوݢ

سبلوم وجودڽ توليسن جاوي د نوسنتارا، تله مونچول ساتو بنتوق توليسن درڤد ڤڠاروه ديوانايڬرا يڠ دڬوناكن اوليه اورڠ جاوا، چمڤا دان سباڬايڽ. بوقتي وجودڽ توليسن ترسبوت داڤت دليهت ڤد ڤراسستي كوتا كاڤور، سومترا سلتن ڤد ابد ک-٧. سلاين ايت،داڤت دليهت جوڬ بوقتي ڤڠڬوناان توليسن اين سڤرتي د ساجمترا دان بوكتيجا



سجاره ڤركمبڠن توليسن جاوي د إندونيسيا

كداتاڠن اسلام د اسيا تڠڬارا، ترماسوق إندونيسيا، دڤركيراكن سوده برلڠسوڠ سجق ابد ڤرتام هجرية اتاو ابد ک-٧ م. سچارا برتاهڤ، ڤركمبڠن ايت دسرتاي ڤڽيبارن بهاس عرب دڠن توليسنڽ. داتا اركياولوڬيس نيسن-نيسن قبور دري ابد ک-١١، ١٣، سمڤأي اول ١٥ م، منونجوقكن بهوا توليسن يڠ دڬوناكن اياله توليسن عرب. چونتوهڽ اداله نيسن قبور فاطمه بنت ماءيمون بن حبت الله ﴿٤٧٥ ه/١٠٨٢ م﴾ دڠن حروف كوفي، د ليرن-ڬريسيق; نيسن قبور سلطان ماليك اس-صالح ﴿٦٩٦ ه/١٢٩٧ م﴾ دڠن حروف ثولوتس، د ڬمڤوڠ سامودرا ڤاسا، لهوكسيوماواي; دان نيسن قبور مولانا ماليك إبراهيم ﴿٨٢٢ ه/١٤١٩ م﴾ دڠن حروف ثولوتس، د ڬريسيق. توليسن جاوي اول مولا دتموقن اداله ڤد باتو برسورت دري ترڠڬانو مليسيا يڠ سياڤاكه يڠ ممبريكن نام كڤد توليسن ايت. دان، اي مڽاڠكل جوݢ توليسن جاوي ايت بركاءيتن دڠن نام جاوا اتاو ڤولاو جاوا. حال ايت تيدق لوڬيق كارنا توليسن جاوي سوده اد دان دڬوناكن د سومترا دان تانه سمننجوڠ سبلوم جاوا جاتوه ك تاڠن اورڠ اسلام ڤد ٨٨٣ ه/١٤٦٨ مبرتڠڬل ٤ راجب ٧٠٢ هجرية اتاو ٢٢ فيبرواري ١٣٠٣ماسيها دان تله دتلعه اوليه سيد محمد ناقواب الاتتس ﴿١٩٧٠﴾. منوروت ڤنداڤت هشيم موسى، سكريڤ عرب يڠ داداڤتاسي دالم بهاس ملايو اونتوق ڤڠجأن ايت دكنل دڠن نام توليسن جاوي. نامون دمكين، هشيم موسى، دڠن مروجوق ڤنداڤت عمر اوڠ، مڠاتكن تيدق مڠتاهوي دڠن ڤستي. ڤركاتان جاوي كموڠكينن برأصل دري ڤركاتان عرب ءال جاواهء يڠ ڤرنه دڬوناكن دالم چاتتن عرب يڠ ترتوليس سبلوم ڤرتڠهن ابد ک-١٤ م اونتوق مناماكن ڤولاو سومترا اوليه ياقوت، ابو الفيد، دان ابن باتوته. دكاتاكنڽ بهوا فكتا اين منونجوقكن ساتو كموڠكينن يڠ كوات بهوا توليسن جاوي ايت ديناماكن اوليه اورڠ عرب اونتوق منونجوق توليسن يڠ دڬوناكن اوليه اورڠ سومترا، ايايت ڤندودوق الجاواه يڠ براڬام اسلام يڠ مڠڬوناكن بهاس ملايو.ڤد ابد ك-١٤ م، د ڤاسا جوڬ تله اد ڤڠڬوناان اكسارا عرب-ملايو يڠ لازيم دسبوت توليسن جاوي. سهيڠڬ بهاس ملايو يڠ مڠالمي ڤروسيس اسلاميساسي بربيذا دڠن بهاس ملايو زمان سريويجيا. ڤد زمان بهاس ملايو كلاسيك، كبڽقان ڤارا ڤڠارڠ يڠ ترديري دري ڤارا علماء، تله ملتقكن نام الجاوي د اوجوڠ نام مريك. چونتوهڽ اداله شيخ عبدالصمد الڤاليمبني الجاوي، شيخ محمد ارشاد البنجاري الجاوي، شيخ محمد زاينوددين السمباوي الجاوي، شيخ يوسف خلواتي المكسساري الجاوي، شيخ محمد داود الفطنا الجاوي، دان لاين سباڬايڽ

قاعده جاوي زعبا
بوتيرن قاعده ايجأن جاوي د مان زءبا تله مڠاڬيهكن سيستم ايجأن كڤد دوا بهاڬين اوتام، ڤرتام اياله ايجأن كات اصل، دان كدوا ايجأن ڤركاتان برتمبه اونتوق ايجأن كات اصل دڤچهكن لاڬي منجادي لاڤن ڤچاهن كچيل، ايايت ايجأن دوا بوڽي يڠ سروڤا، دوا بوڽي يڠ بربيذا، بوڽي د اتس دڬابوڠكن، ڤركاتان بوڽي بركايت، ايجأن توا، ڤركاتان يڠ دڤينجم دري عرب سرتا مماكاي باريس دان تندا. قاعده ايجأن ز'با اين تله منجادي ڤندوان جاوي د سومترا. قاعده جاوي دان ايجأن جاوي مڠڬوناكن اييد دڠن ڤروبهن دان ڤلاراسن ترتنتو اونتوق منمڤوڠ ڤركمبڠن بارو يڠ دتراڤكن دالم بهاس ملايو، ترماسوق د إندونيسيا يڠ لبيه خصوص د سومترا. دڠن قاعده اين، سيستم ايجأن ڤد داسرڽ تيدق مڽيمڤڠ جاوه دري قاعده ايجأن يڠ باڽق دڬوناكن دالم سيستم ايجأن ز'با.


نسخه جاوي د إندونيسيا

موزيوم ڤوست ١٩٧٢، يڠ كيني منجادي ڤرڤوستاكان نڬارا د جاكرتا، تله ممڤوڽاءي سكيتر ١٠٠٠ مانوسكريڤ. تيڬ تاهون سبلوم ڤڽوسونن كوليكسي كاتلوڬ مانوسكريڤ ملايو موزيوم ڤوست ڤد تاهون ١٩٧٢، جزمالدين بهارو الدين مڽوسون مانوسكريڤ ملايو لاما د موزيوم ڤوست سيمڤنن جاكرتا اونتوق ٢ جيليد. منوروت هنري چمبرت-لوير دالم ڤنوليسنڽ، چاتلوڬوس ديس چاتلوڬوس د مانوسكريڤت مالااس، مڠڠڬركن بهاوا جومله مانوسكريڤ ملايو د ڤرڤوستاكان دنيا اداله كيرا-كيرا ٤٠٠٠. كوليكسي ڤرڤوستاكان يڠ ساڠت ڤنتيڠ د بلندا، ميثلڽ د ليايدين، اداله سكيتر ١٦٥٠ مانوسكريڤ. سداڠكن د إندونيسيا ايايت د ڤرڤوستاكان ناسيونل جاكرتا، ترداڤت سكيتر ١٠٠٠ مانوسكريڤ. د اونيتد كيڠدوم ﴿اوق﴾، لبيه كورڠ ٦٠٠ كڤيڠ. د مليسيا، نومبور تيك س ملايو ﴿جاوي﴾ دأڠڬركن اد ٢٠٠ كڤيڠ دان د ڤرانچيس ترداڤت كيرا-كيرا ١٣٠ تيكس. انم ڤاكر دري اڬينسي ڤڽليديقن دان ڤمباڠونن اڬام كمنترين اڬام ريڤوبليق إندونيسيا تله برجاي مڽيمڤن ينۏينتوري ريكم ميديس د ڤلباڬاي دايره د إندونيسيا. حاصيلڽ دتربيتكن دالم كاتلوڬ مانوسكريڤ كونو يڠ مڠهيدوڤكن اسلام د إندونيسيا.

ڤڽيبارن نسخه جاوي د سلوروه إندونيسيا ملبر لواس. ترداڤت ببراڤ تمڤت د سكيتر نوسنتارا يڠ منريما ڤڽيبارن نسخه جاوي ايايت اچيه، ڤلامبڠ، رياو، سومترا بارت، نوسا تڠڬارا بارت، تيمور إندونيسيا، بوتون، سولويسي سلتن، كليمنتن دان ڤولاو جاوا.
د اچيه، كماجوان منوليس تيك س جاوي ممونچق تراوتما دالم ڤمرينتاهن سلطان إسكندر مودا دان إسكندر تاني سكيتر ابد ١٧ مسيحي. حال اين دسببكن اوليه كڬياتن دان كبرادان ڤارا سرجان يڠ تركنل دالم ڤميكيرن اڬام اسلام. دننيس لومبرد مڠاتكن بهاوا كمونچولن ببراڤ كاريا اوتام بوكنله كرجا يڠ دلولوسكن سچارا ليسن اتاو “دوڠيڠ“ يڠ سريڠ دأڠڬڤ سباڬاي ترس كسوسسترأن ملايو، تتاڤي كاريا-كاريا يڠ دتوليس دڠن باءيق دان تڤت، دهياسي دڠن ڤويسي دان اد تاريخ دان نام ڤنوليس.

حاصيل ڤنوليسن الرانيري تله دكومڤولكن اوليه ببراڤ اهلي سڤرتي ۏن در تواوق، ڤ. ۏواورهوايۏي، دان ناقواب الاتتس. مريك مڽاتاكن بهاوا توليسن نورو الدين الرانيري برجومله ١٨، ترماسوق هوججت الصديق. ڤڠاروه الرانيري دالم بيدڠ كسوسسترأن ملايو ساڠت لواس. اين داڤت دليهت دري بوكو بستان السلاطين يڠ مروڤاكن بوكو بسر دالم بهاس ملايو. سالينن كاريا رانيري دداڤتي د سلوروه دنيا ملايو. ملالوءي بوكوڽ، ڤڠاروهڽ مڽيبار ك باڽق بيدڠ توليسن ملايو دان ڤنوليسن سجاره. بلياو اداله ڤنوليس ڤرتام يڠ مڽمڤأيكن سجاره دالم ڤرسڤيكتيف سجاڬت دان ممولاكن ساءين س دان ڤنوليسن سجاره ملايو مودن. دڠن ڤنوليسن اڬام دالم بهاس ملايو، الرانيري باڽق ممبري سومبڠن كڤد ڤمباڠونن. ڤمودنان دان ڤڠيسلامن بهاس ملايو سباڬاي كندرأن اونتوق ڤڠتاهوان دان ڤمبلاجرن. ازيومرد ازرا وجودليه حمزه الفنسوري دان شمصوددين السومترنا اداله ميستيق فلسفه دڠن اجرن الرانيري يڠ منكنكن شرعية دان دأڠڬڤ سباڬاي ڤرينتيس ڬرقن ريفورماسي اسلام د نوسنتارا يڠ دڤڠڬيل نيو-سوفيسمى. اساا رانيري برجومله ٢٣ بواه، دالم بهاس عرب دان ملايو.

سلاين اچيه سباڬاي ڤوست ڤنوليسن بوكو جاوي، د كسولتانن ڤلامبڠ، اد جوڬ باڽق ڤنوليس يڠ مونچول، ميثلڽ شيهاب الدين. فخر الدين، محمد محي الدين، بوزيڠ محمد، دان تراوتماڽ عبد الشاماد الڤاليمبني. دڠن باڽقڽ سجاره عبد الشاماد الڤاليمبني يڠ ترداڤت دالم كاموس بيوڬرافي عرب، ازيومرد ازرا برڤنداڤت بهاوا اي منونجوقكن الڤاليمبني سباڬاي توكوه يڠ ممڤوڽاءي كرجاي يڠ تركنل د تيمور تڠه. ڤد زمانڽ، الڤاليمبني جوڬ دكنلي سباڬاي ڤنوليس ڤرودوقتيف. بلياو منوليس باڽق بوكو، ترماسوق نسثاه المسلمين، شره لوبب اهيا علوم اد-دين دان شره بتداية الهدايه. كاريا بلياو يڠ لاين اداله زهره الموريد في بيان كلمة التوحيد ﴿سبواه بوكو يڠ مڠاندوڠي ديسكريڤسي تفسير توحيد﴾، زد المتقين في توحيد ربّ العالمين ﴿ريڠكسن مونوتيئسمى منوروت شيخ محمد اس-سممن﴾. الاونوه الموسقا وا سيلستله اولي الاتتيق ﴿تنتڠ ويرلد-ويرلد﴾. راتيب عبد اس صمد . سلاين ايت، بلياو جوڬ مڠاراڠ بوكو هدايه اس-سلتكين في ستتلوق مسلق المتقين دان ساءير اس-سلتكين دالم عبادت ربّ العالمين دڠن ڤنجلسن باڬايمانا مڽمبه الله سبحان وتعالى.

سسترا اسلام مولا بركمبڠ د ايستان كسولتانن ڤلامبڠ سجق ڤمرينتاهن سلطان جمال الدين اتاو سلطان ابدوررحمن ﴿١٦٦٢-١٧٠٦ اد﴾. انتارا حاصيل كسوسسترأن اسلام اول د ڤلامبڠ اداله طااوسند ماسال يڠ دتوليس سبلوم ١٧١٢ م. شيبوددين بن عبدالله محمد منوليس، انتارا لاين شره لطيفاتس مختاسر جاوحرات التاوهيد دان كتاب اقيدت البيان. دري كالڠن ايستان. سلطان مهمود بدرالدين ﴿١٧٦٦-١٨٥٢﴾. ممڤوڽاءي ڤرهاتين يڠ بسر ترهادڤ كسوسسترأن ملايو ڤلامبڠ. دي مڠاراڠ ڤرروت شريا. حكاية مرتاليا، شعير سيڽور كوستا، ڤنتون سلطان بدرالدين كاريا سلطان مهمود بدرالدين مڠناءي ڤويسي بوروڠ نوري، ترماسوق كاتڬوري ڤويسي رومنتيس دري بڠساون.


د رياو، ڤوست كڬياتن منوليس سكريڤ ملايو دڠن حروف جاوي تراوتما د ڤولاو ڤڽڠت، يڠ منجادي ڤوست ڤمرينتاهن سجق ابد ك-١٨ دان ك-١٩ اد ڤرهاتين منوليس دان مڽالين مانوسكريڤ ملايو-رياو يڠ دتوليس دالم توليسن جاوي د ڤولاو ڤڽڠت. مانوسكريڤ ڤنوليس-ڤنوليس اين تله باڽق دڤرهاتيكن دان ديديسكوسيكن، اوليه ڤارا ڤاكر اسيڠ دان دري رياو سنديري. كاريا-كاريا سسترا اوليه راج علي حاج كبڽقانڽ بروڤا ڤويسي اڬام دان سجاره: ڤويسي حكوم ڤركاوينن. ڤويسي اوندڠ-اوندڠ فارءاد، ڤويسي ڬيملا اصلي، دان تانه ملايو دان بوايا.

Thursday, November 28, 2019




ڤرانن توليسن جاوي

ڤرانن توليان جاوي داڤت دليهت دالم ڤلباڬاي بيدڠ. انتاراڽ:

١. ڤرداڬڠن سباڬاي مان كيت تاهو، كبڽقكن ڤڽيبارن اسلام برلاكو ملالوءي ڤرداڬڠن دان بڬيتو جوڬ دڠن جاوي د مان سڬالا اوروسن يڠ برلاكو دچاتت دان دتوليس دڠن مڠڬوناكن توليسن جاوي اڤابيلا برلاكو اوروسن داڬڠن انتارا دوا ڤيهق.

٢. بيدڠ كاڬامأن،
اين تربوقتي دري ترداڤتڽ نسخه-نسخه يڠ برتوليسن جاوي دڠن بهاس ملايو يڠ منيمبولكن ڤركمبڠن كتاب- كتاب سسترا كاڬامأن يڠ مڠاندوڠي ڤركارا يڠ مڠناءي سڤرتي شريعة، تفسير، علمو فلك، دان سباڬايڽ.

٣. ڤرجنجين
ڤرجنجين انتارا كراجأن-كراجأن اسلام دڠن ڤمرينتاهن اسيڠ دتوليس دڠن مڠڬوناكن توليسن جاوي. اين داڤت دبوقتيكن سورت ڤرجاجنجين يڠ دبوات اوليه ۏوچ دڠن كراجأن إندونيسيا سڤرتي رياو، ڤلامبڠ دان بيما. سباهاڬين درڤد ڤرجنجين ايت اد جوڬ مڠڬوناكن بهاس ملايو.

٤. بيدڠ ڤمبواتن اتاو مڠڬوبل سسواتو ڤراتورن اتاوڤون اوندڠ-اوندڠ. داڤت دبوقتيكن ملالوءي دري نسخه-نسخه تنتڠ اوندڠ-اوندڠ كراجأن، حكوم كانون، كتاب اڬام دان لاين-لاين. اي جوڬ داڤت دليهت ملالوءي ڤروبتن دان جوڬ ڤردوكونن.
٥. بيدڠ ڤنديديقن
تيدق داڤت دينافيكن بهاوا ڤنديديقن باڽق مڠڬوناكن توليسن ملايو دان جوڬ جاوي. ستله إندونيسيا مرديك، توليسن جاوي ماسيه دأجر د سكوله سڤرتي سكوله رعيت سهيڠڬ تاهون ١٩٦٩. بوكو-بوكو، سجاره، علمو فقه، بوكو چاتتن جوڬ دتوليس دڠن مڠڬوناكن توليسن جاوي.
توليسن جاوي مڠمبيل ڤرانن ڤنتيڠ سرتا ممبري سومبڠن يڠ ساڠت بسر كڤد سني، بوديا، بهاس، كسوسسترأن، دان تمدون ملايو د نوسنتارا.





چادڠن دان ڤندڠن




 مرنچڠ كوريكولوم د سكوله دان اينستيتوسي ڤنديديقن سڤرتي يڠ سوده دتراڤكن د ڤوندوق اتاو مدرسه د نڬارا إندونيسيا، مك تيدق مستحيل اكن داڤت ملاهيركن انسان-انسان يڠ هندل برچيريكن عادة دان ترايسي مريك ماسيڠ-ماسيڠ، تتاڤي تتڤ كوميتمن هاروس تروس منراڤكن اجرن اسلام د سكوله اڬام دان عموم

ممبوات سوكتن ڤلاجرن د سكوله داسر ﴿رنده اتاو منڠه﴾ سرتا منيڠكتكن لاڬي كترامڤيلن منوليس توليسن جاوي دان ڤڠواساعان ترهادڤ قاعدهيا برمولا د ڤريڠكت سكوله اول كانق-كانق ﴿تاديك دان تسكا﴾، سكوله رنده دان سكوله منڠه كبڠسأن 
سهيڠڬ ڤريڠكت ديواس



ملقساناكن توليسن جاوي سباڬاي انتارا توليسن يڠ دڤاڤركن د ڤاڤن-ڤاڤن تندا د باهو جالن، ڤنونجوق-ڤنونجوق اره اتاو بنتيڠ-بنتيڠ ڤڠيعلان ڤرودوق اڬر داڤت دجاديكن توليسن جاوي سباڬاي ساله ساتو بهاس يڠ سريڠ دڬونا ڤاكاي

كسيمڤولن

ڤنوليسن جاوي سوده دمولاي سمنجق اسلام دأنوت اوليه مشاركت نوسنتارا. سهيڠݢ توليسن جاوي منجادي توليسن ريسمي دڬوناكن كراجأن ڤاسا دان دايكوتي اوليه كراجأن-كراجأن اسلام لاينڽ ڤد وقتو برايكوتڽ. دالم جڠك وقتو برابد-ابد توليسن ترسبوت تله موراسكن باڽق ليتيراتوري، سني كاليڬرافي دان علمو بهاس يڠ اينده ڤد سومبر ڤريمر سجاره اونتوق ڬينراسيڽ ساعت اين. والاوڤون سديكيت بوكن برارتي بوكن برارتي توليسن حروف اكسارا عرب ﴿جاوي﴾ اين ڤونه، اكن تتاڤي ماسيه تتڤ دڤلاجري دان دڬوناكن اوليه رعيت إندونيسيا. ڤڠڬوناان توليسن جاوي د سومترا باڽق مڠڬوناكن ايجأن ز'با اتاو سيستم ايجأن جاوي لاما اكن مندكتكن تراديسي علمو ڤريبومي ملايو ترماسوق إندونيسيا. جك توليسن جاوي اين هيلڠ دري دنيا ڤنديديقن د إندونيسيا برارتي كيت تله كهيلڠن سجاره يڠ ساڠت برهرڬ تراوتما سجاره كسوسستراءن دان ڤركمبڠن بهاس دان سسترا إندونيسيا دان نوسنتارا